27 मार्च दिनविशेष
27 march dinvishesh

एक सोव्हिएत पायलट आणि अंतराळवीर होते, जे पहिल्या यशस्वी स्पेसफ्लाइटमध्ये बसून, बाह्य अवकाशात प्रवास करणारे पहिले मानव बनले, युरी गगारिन यांचा जन्म 9 मार्च 1934 रोजी ‘सोव्हिएत युनियनच्या’ ग्रामीण भागात एका गरीब कुटुंबात झाला. कौटुंबिक परिस्थितीमुळे त्यांनी लहान वयातच मेटल कास्टिंग कारखान्यात फाउंड्रीमन म्हणून काम करण्यास सुरुवात केली. अथक परिश्रम आणि कुशाग्र बुद्धिमत्तेमुळे ते ओळखला जात असे.

त्यांना लहानपणापासूनच विमानांचे आकर्षण होते आणि युद्धादरम्यान ‘क्लुशिनो’ येथे ‘याकोव्हलेव्ह’ फायटर विमानाचा अपघात झाल्यानंतर विमानांमध्ये त्यांची आवड निर्माण झाली होती. त्यांना नंतर विमानाच्या कारखान्यात नोकरीची संधी मिळाली, या कामात त्यांनी मेहनत घेऊन काम केले व नंतर ते सोव्हिएत हवाई दलात पायलट म्हणून सामील झाले आणि इतर पाच अंतराळवीरांसह सोव्हिएत अंतराळ कार्यक्रमासाठी निवड होण्यापूर्वी नॉर्वे-सोव्हिएत युनियन सीमेजवळील लुओस्टारी एअर बेस येथे ते तैनात होते.

12 एप्रिल 1961 सकाळी 6:07 UTC वाजता, (Vostok 1) अंतराळयान ‘बायकोनूर कॉस्मोड्रोम’ येथून प्रक्षेपित करण्यात आले. त्यामध्ये ,’ गॅगारिन’ अंतराळात जाणारे पहिले अंतरीक्षवीर बनले. व्होस्टोक 1 वर प्रवास करत, गॅगारिनने 12 एप्रिल 1961 रोजी पृथ्वीची एक प्रदक्षिणा पूर्ण केली, त्यांच्या उड्डाणाला 108 मिनिटे लागली. अंतराळ शर्यतीमध्ये ‘सोव्हिएत युनियनसाठी’ हा मोठा टप्पा गाठून, तो एक आंतरराष्ट्रीय ख्यातनाम बनला आणि त्याला अनेक पदके आणि पदकांनी सन्मानित करण्यात आले, ज्यात देशाच्या सर्वोच्च पुरस्कार यासह अनेक पदके आहेत.

या कामगिरीबद्दल त्यांना अनेक देशांकडून पुरस्कार मिळाले, त्यात ‘ऑनर ऑफ लेनिन’ आणि ‘हिरो ऑफ सोव्हिएत युनियन’ पुरस्कारांचाही समावेश आहे.

त्याच्या अंतराळ उड्डाणानंतर, गॅगारिन कॉस्मोनॉट ट्रेनिंग सेंटरचे उपप्रशिक्षण संचालक बनले होते, ज्याचे नाव नंतर त्याच्या नावावर ठेवण्यात आले.

1962 मध्ये ते ‘सोव्हिएत ऑफ द डेप्युटी’ आणि नंतर ‘सोव्हिएत ऑफ नॅशनॅलिटीजमध्ये’, अनुक्रमे सर्वोच्च सोव्हिएतच्या खालच्या आणि वरच्या सभागृहात निवडले गेले.

‘वोस्टोक 1’ हे गागारिनचे एकमेव अंतराळ उड्डाण होते, परंतु त्यांनी ‘सोयुझ 1’ चे बॅकअप क्रू म्हणून काम केले, ज्याचा शेवट एका जीवघेण्या अपघातात झाला आणि त्यांचा मित्र आणि सहकारी अंतराळवीर ‘व्लादिमीर कोमारोव्हचा’ मृत्यू झाला. उच्च-स्तरीय राष्ट्रीय नायक मारला जाईल या भीतीने, सोव्हिएत अधिकाऱ्यांनी गॅगारिनला पुढील अंतराळ उड्डाणांमध्ये भाग घेण्यास बंदी घातली.

फेब्रुवारी 1968 मध्ये ‘झुकोव्स्की’ एअर फोर्स अभियांत्रिकी अकादमीमध्ये प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, त्यांना पुन्हा नियमित विमान उड्डाण करण्याची परवानगी देण्यात आली.

तथापि, पाच आठवड्यांनंतरच ‘गॅगारिनचा’ मृत्यू झाला, जेव्हा 27 मार्च 1968 रोजी, ‘चकालोव्स्की’ हवाई तळावरून नियमित प्रशिक्षण उड्डाण करत असताना, ‘किर्झाच’ शहराजवळ त्यांचे मिग-15 यूटीआय क्रॅश झाले, व यात ‘गॅगारिन’ आणि फ्लाइट इन्स्ट्रक्टर ‘व्लादिमीर सेरियोगिन’ यांचा मृत्यू झाला. युरीचे वयाच्या 34 व्या वर्षी विमान अपघातात त्यांचे निधन झाले.